Kodeks spółek handlowych w art. 191-198 przyznaje wszystkim wspólnikom prawo do dywidendy, regulując także kwestię podziału zysku pomiędzy wszystkie uprawnione do tego jednostki.
Wypracowany przez spółkę w ciągu roku zysk, który dodatkowo został uwzględniony w sprawozdaniach finansowych, dzieli się między wspólników zgodnie z określonymi zasadami. Aby wypłacić dywidendę, niezbędna jest jednak odpowiednia uchwała zgromadzenia wspólników odnosząca się do podziału zysków.
Taką uchwałę należy podjąć w trakcie zgromadzenia wspólników o zwykłym lub nadzwyczajnym charakterze. Zgodnie z obowiązującym prawem nie można natomiast tego uczynić poza takim zgromadzeniem.
Ogólne zasady podziału zysków między wspólników
Upoważnienie do pobierania dywidend odnosi się do tych wspólników, którzy w momencie ogłoszenia uchwały o podziale zysku posiadali udziały w spółce. Jeśli przed podjęciem takiej uchwały wspólnik pozbył się udziału na rzecz innej osoby, nie przysługuje mu prawo do pobrania dywidendy za konkretny rok obrotowy. Jeśli jednak do zbycia udziałów doszło już po podjęciu takiej uchwały, danej osobie przysługuje prawo do wypłacenia dywidendy. Wysokość takiej dywidendy nie jest jednak nieograniczona. Kwota przeznaczona do podziału nie może być wyższa niż całkowity zysk z działalności spółki za dany rok obrotowy, do którego dolicza się dodatkowo niepodzielone zyski z wcześniejszych lat, jak również sumy pieniędzy pochodzące z kapitału rezerwowego i zapasowego. Co istotne, dywidend nigdy nie wypłaca się z pieniędzy zgromadzonych w ramach kapitału zapasowego wywodzącego się z nadwyżek powstałych z nadprogramowych wkładów pieniędzy do spółki. Otrzymane w wyniku wyliczeń kwoty zawsze pomniejsza się o wysokość niepokrytych jeszcze strat, własne udziały, a także sumy pierwotnie przeznaczone na kapitał rezerwowy oraz zapasowy.
Zaliczki na poczet dywidendy
Niekiedy istnieje możliwość wypłaty zaliczki na dywidendę, zawsze powinna ona jednak zostać uwzględniona w umowie spółki, zawieranej przez wspólników. Wypłatami takich zaliczek zajmuje się zawsze zarząd spółki. Nie ma możliwości scedowania tego obowiązku na inny organ, dopuszczalne jest jednak wzięcie pod uwagę wymogów uzyskania zgody innych organów, na przykład rady nadzorczej na wypłatę takich zaliczek.
Postanowienia zarządu odnośnie do wypłaty wspomnianej zaliczki nie należą do zwykłych czynności podejmowanych przez spółkę, dlatego też uchwały dotyczące tej kwestii w standardowych sytuacjach trzeba podejmować bezwzględną większością głosów. Przed wypłatą zaliczki należy zawsze określić, jak wysoki był zysk w danym roku odpowiednim, wskazując odpowiednie kwoty w sprawozdaniu finansowym.
Wysokość zaliczki nie powinna być większa niż połowa zysku uzyskanego w poprzednim roku obrotowym, dodatkowo powiększonego o rezerwowe kapitały powstałe w oparciu o ten zysk i zarazem zmniejszonego o udziały własne i niepokryte straty. Ograniczenie to stosuje się do całokształtu zaliczek wypłacanych wspólnikom. Trzeba jednak pamiętać o tym, że w przypadku nieuzyskania żadnego zysku przez spółkę w danym roku obrotowym, lub też uzyskania mniejszego niż wypłacona kwota dochodu, pobraną zaliczkę należy zwrócić. Podobnie trzeba postąpić wtedy, gdy po pobraniu zaliczki w określonej kwocie zgromadzenie wspólników podjęło inne decyzje w tej sprawie.
Dywidendy uprzywilejowane i nieuprzywilejowane
Czasem dochodzi do sytuacji, że jeden ze wspólników może pobrać wyższą o połowę dywidendę niż pozostali wspólnicy, którzy posiadają udziały nieuprzywilejowane. Uprawnienia takie nie przynależą jednak do danej osoby jako do takiej, ale do samego udziału. Jeśli zatem udział ten zakupiłaby inna osoba, prawo do pobierania uprzywilejowanej dywidendy przejdzie właśnie na nią. Gdy umowa spółki przewiduje prawo do dywidendy, która nie została wypłacona w latach poprzednich, trzeba wskazać na najwyższą liczbę lat, za którą może być wypłacona dana dywidenda. Zazwyczaj przyjmuje się, że okres taki nie powinien przekraczać pięciu lat.
Pozostałe metody podziału zysku w spółce
W obowiązującym prawie dopuszcza się także możliwość dzielenia zysków pomiędzy wspólników na zupełnie innych niż wskazane tutaj zasady, z jednym zastrzeżeniem – wszystkie te ustalenia trzeba zawrzeć w obowiązującej aktualnie umowie spółki. Zyski można bowiem dzielić zupełnie niezależnie od udziału, na przykład określając procentowy udział w zysku dla każdego ze wspólników z osobna. Na takie rozwiązanie powinni jednak zgodzić się wszyscy wspólnicy. Co istotne, nagrody wypłacane z zysku netto należą do elementu podziału zysków, nie można ich zatem zaliczyć pod żadnym pozorem do kosztów uzyskiwania przychodów. Trzeba je jednak obciążyć odpowiednimi składkami oraz podatkami, wykorzystując w tym celu sposoby opodatkowania na zasadach ogólnych. Część wypracowanego zysku netto zwykle przeznacza się – jak to już było wspomniane – na kapitał rezerwowy lub zapasowy. Wszystkie te operacje trzeba jednak objąć specjalnym zapisem w sprawozdaniach finansowych.