W ujęciu prawnym rozróżnią się osoby fizyczne od osób prawnych. Nie każdy z nas jednak zdaje sobie sprawę z tego, że łączą je jednak także pewne podobieństwa, jak choćby wspólna przynależność do podmiotów prawa cywilnego.
Warto zatem rozważyć, jakie są główne wyznaczniki decydujące o przyporządkowaniu danej jednostki do grona osób fizycznych lub prawnych.
Z drugiej strony trzeba jednak mieć świadomość istnienia także trzeciej kategorii, czyli jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej. W tych okolicznościach należy zatem wskazać, jakie cechy nadają wszystkim tym podmiotom pewne cechy indywidualne oraz inne uprawnienia przysługujące im w obrocie gospodarczym.
Kim jest osoba fizyczna?
W prawie cywilnym nie zdefiniowano jednoznacznie kategorii osoby fizycznej, wskazano natomiast, że za taką osobę można uważać każdego człowieka od momentu jego przyjścia na świat. Dzieje się tak, gdyż z chwilą urodzenia jednostka ludzka nabywa zdolność prawną, czyli może być ona podmiotem określonych praw oraz obowiązków. Prawo w uczestnictwie w określonych stosunkach prawnych przysługuje człowiekowi aż do chwili jego śmierci. Od momentu uzyskania pełnoletności osoba fizyczna zyskuje także zdolność do czynności prawnych i może swobodnie dysponować prawami oraz zaciągać na własne nazwisko pewne zobowiązania prawne.
Poza pełną zdolnością do czynności prawnych wyodrębnia się także ograniczoną zdolność do czynności prawnych przysługująca osobom od chwili ukończenia 13. roku życia. Natomiast młodsze osoby, a także osoby ubezwłasnowolnione nie mogą zaciągać żadnych zobowiązań bez swojego ustawowego opiekuna lub przedstawiciela prawnego. Osoby fizyczne reprezentują się samodzielnie, a w przypadku niepełnoletnich osób ich rodzice lub opiekunowie prawni.
Osoba fizyczna a prowadzenie własnej działalności gospodarczej
Osoby fizyczne zwykle mają możliwość założenia jednoosobowych firm. Dotyczy to osób fizycznych, które dysponują pełną zdolnością do czynności prawnych, gdyż tylko one mogą założyć firmę na własne nazwisko, prowadząc ją w swoim imieniu. Taką odpłatną działalność należy prowadzić w sposób ciągły oraz zorganizowany. Działalność taka winna zostać zarejestrowana w Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej (CEIDG). Nazwa firmy osoby fizycznej zwykle składa się z jej imienia i nazwiska, można jednak dołączyć do niej również inne określenia, wskazująca na przykład na typ prowadzonej działalności.
Kim jest osoba prawna?
Definicję osoby prawnej zawarto w Kodeksie cywilnym. Wskazano w niej, że taką osobowością dysponuje przede wszystkim Skarb Państwa, a także inne jednostki organizacyjne na mocy obowiązujących w tym względzie przepisów. Wśród tych jednostek należy zatem wymienić w głównej mierze banki, spółki akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółdzielnie organy samorządu terytorialnego, a także państwowe przedsiębiorstwa, wyższe uczelnie, fundacje, kościoły, partie polityczne, związki zawodowe oraz różnego rodzaju stowarzyszenia. Do powstania zdolności prawnej osoby prawnej dochodzi w momencie jej powołania do życia na bazie zawarcia określonej umowy założycielskiej, a także przyjęcia statutu i podpisania aktu założenia.
Osoba prawna od momentu swego zaistnienia może być podmiotem praw i obowiązków, biorąc udział w obrocie prawnym. Nie przysługuje jej jednak w tym czasie ani uprawnienie do nabywania praw, ani zaciągania zobowiązań we własnym imieniu. Zdolność do czynności prawnych jednostka taka nabywa dopiero wraz z dokonaniem wpisu do odpowiedniego rejestru, na przykład Krajowego Rejestru Sądowego. Od tej pory można mówić w przypadku danej osoby prawnej o pełnej zdolności do czynności prawnych. W tym przypadku nie występuje natomiast kategoria ograniczonych zdolności do czynności prawnych, dopóki dana firma czy też instytucja istnieje, dotąd posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Jeśli chodzi o ich reprezentowanie na zewnątrz, jednostki te zwykle powołują specjalne organy w tym celu, które mają zajmować się tego typu sprawami.
Jednostki organizacyjne niedysponujące osobowością prawną
Wśród uczestników obrotu prawnego na szczególną uwagę zasługują jeszcze niewątpliwie jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej. Niekiedy nazywa się je również ułomnymi osobami prawnymi. Pod tym pojęciem kryje się zazwyczaj taka organizacja, która nie posiada osobowości prawnej, ale przysługuje jej zdolność prawna. Do takich jednostek zalicza się głównie spółki osobowe, a wśród nich spółki partnerskie, jawne, komandytowe oraz komandytowo-akcyjne.
Oprócz nich kategorię tę zasilają również jednostki budżetowe, wspólnoty mieszkaniowe, a także spółki akcyjne oraz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością działające w ramach określonej organizacji. Zdolność prawna przysługuje tym jednostkom od momentu ich powstania. Nie mają one zdolności do czynności prawnych, nie mogą one tworzyć również samodzielnych organów, które mogłyby ją reprezentować na zewnątrz. To prawo przysługuje osobom tworzącym daną jednostkę (każdej z nich z osobna).
Porównanie
| Osoba fizyczna | Osoba prawna | Jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej | |
|---|---|---|---|
| Kto to jest? | Każdy człowiek od urodzenia do śmierci | Np. spółki kapitałowe, spółdzielnie, banki, partie polityczne, fundacje | Np. spółki osobowe, wspólnota mieszkaniowa |
| Zdolność prawna | Ma od chwili urodzenia do śmierci | Mają od chwili zawiązania | Ma zdolność prawną od chwili zawiązania |
| Zdolność do czynności prawnych/ osobowość prawna | Mają zdolność do czynności prawnych: – pełna – od osiągnięcia pełnoletności – ograniczona – osoby od 13 do 18 roku życia, osoby ubezwłasnowolnione |
Są osobami prawnymi i mają zdolność do czynności prawnych od momentu wpisu do rejestru (najczęściej KRS) | Nie ma osobowości prawnej, a więc też zdolności do czynności prawnych |
| Reprezentacja | W przypadku braku lub ograniczonej zdolności do czynności prawnych – reprezentuje rodzic, opiekun, kurator | Są reprezentowane przez organy | Nie mają organów; reprezentują ją osoby, które tworzą jednostkę |