Na polski rynek VAT wszedł już po upadku ustroju komunistycznego w 1993 roku. Ponieważ jest to bardzo popularna forma opodatkowywania różnych dóbr i usług, warto zapoznać się z istotą tego podatku oraz najważniejszymi regułami jego ustalania w konkretnych okolicznościach.
Historia VAT sięga lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to pierwsze takie opodatkowanie pojawiło się we Francji. Szybko stał się on popularny również w innych krajach, gdzie podejmowano dążenia przede wszystkim do harmonizowania oraz swoistego ujednolicenia systemów podatkowych w państwach członkowskich Unii Europejskiej.
Czym jest VAT?
VAT to inaczej podatek od towarów i usług. To specjalna danina, która odnosi się tak do sprzedawców, jak i konsumentów, jest ona bowiem ściśle związana z wartością netto nabywanych produktów lub usług. Zwykle obowiązek opłacenia tego podatku spada na klienta jako ostatnie ogniwo transakcji handlowej. Trzeba jednak mieć na uwadze, że podatek ten należy włączać do ogólnej wartości towaru na każdym etapie produkcji. Kiedy przedsiębiorca rozlicza podatek, musi uiścić odpowiednią kwotę uzależnioną od wartości netto zrealizowanej sprzedaży. Prawo do odliczenia podatku VAT przysługuje wówczas, gdy odnoszące się do niego wydatki mają związek z prowadzoną działalnością gospodarczą. Od opodatkowania VAT oczekuje się relatywnie małej uciążliwości z punktu widzenia przedsiębiorcy, który nie jest konsumentem danej usługi lub dobra materialnego.
VAT oblicza się, mnożąc wartość netto towaru przez obowiązującą aktualnie stawkę VAT. Na ogół wyodrębnia się dwa rodzaje podatku VAT, czyli podatek należny oraz naliczony. Pierwszy z nich jest kwotą zobowiązania powstającą wraz z momentem wystawienia faktury sprzedaży. Kwotę tę wpłaca się na konto urzędu skarbowego. Podatkiem naliczonym jest natomiast wartość, o którą nabywca może obniżyć należny podatek VAT w konkretnej sytuacji.
Obowiązek składania deklaracji VAT
Z uwagi na fakt, że VAT należy do podatków pośrednich, płaconych w trakcie nabywania towaru lub usługi, czynni podatnicy VAT muszą składać do urzędu skarbowego deklaracje VAT w dwóch obowiązujących terminach.
Należy to zawsze czynić do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek opłacenia VAT, jeśli przedsiębiorca zdecydował się na rozliczenia w systemie miesięcznym.
W przypadku systemów kwartalnych natomiast obowiązek złożenia deklaracji VAT powstaje do 25 dnia miesiąca, który nastąpił po upływie danego kwartału. Obecnie deklarację VAT wysyła się tylko elektronicznie, a dodatkowo przedsiębiorcy są zobowiązani do przygotowywania Jednolitego Pliku Kontrolnego (JPK_VAT) dostarczanego do urzędu skarbowego co miesiąc. Jeśli w złożonej deklaracji VAT stawka podatku należnego będzie wyższa niż kwota podatku naliczonego, podatnik musi opłacić powstałą w ten sposób różnicę w urzędzie skarbowym.
Ustalanie podstawy opodatkowania VAT
Na podstawę opodatkowania VAT składa się wszystko, co dostawca towarów lub usług powinien otrzymać w formie zapłaty za sprzedaż, wliczając w to również dotacje, subwencje oraz inne dofinansowania, które w określony sposób wpływają na cenę towarów. Stąd też podstawa opodatkowania zostaje dodatkowo powiększona o wartość innych podatków, opłat i cła, a także wartość dodatkowych kosztów w postaci ubezpieczenia, prowizji, kosztów transportu i opakowania, które sprzedający pobiera od kupującego.
Podstawą opodatkowania VAT nie mogą być natomiast kwoty odnoszące się do upustów, promocji lub obniżek cen, na przykład rabaty udzielane za wcześniejsze opłacenie dostawy.
Obowiązujące w Polsce stawki VAT
W polskim prawie obowiązuje kilka stawek VAT, które obecnie przyjmują następujące wartości. Podstawowa składka VAT została ustalona na poziomie 23% i odnosi się ona do wszystkich towarów i usług, które nie zostały objęte inną stawką opodatkowania. Z kolei stawka obniżona na poziomie 8% dotyczy między innymi robót budowlanych i montażowych, konserwacji i remontów budynków mieszkalnych wraz z towarzyszącą im infrastrukturą, wyłączając z tego lokale użyteczności publicznej. Stawka ta obowiązuje również przy korzystaniu z części usług o charakterze gastronomicznym.
Kolejna stawka obniżona to 5%. Wykorzystuje się ją przy sprzedaży produktów żywnościowych, zwłaszcza tych pochodzących z gospodarstw rolnych (na przykład nabiał, chleb i inne produkty zbożowe, mięso i jego przetwory, a także soki). Wykorzystuje się ją również w transakcjach handlowych dotyczących kupna i sprzedaży żywego inwentarza, jak również książek i czasopism o charakterze specjalistycznym. W stawce 0% mieszczą się natomiast usługi świadczone w ramach wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów oraz ich eksport. Z kolei zryczałtowany zwrot podatku został ustalony na 7%, a VAT za usługi przewozu osobowymi taksówkami ustalono na poziomie 4%. Podatnik świadczący określone usługi oblicza podatek należny, mnożąc wartość dostawy i stawkę podatku przez siebie.