Współpraca między dwiema firmami rządzi się własnymi prawami i nie zawsze niestety układa się pomyślnie, czyli tak, jakby życzyły sobie tego obie strony. Jeśli warunki zawartej umowy nie zostały ostatecznie spełnione lub doszło do nienależytego, lub nieterminowego ich wykonania, strona poszkodowana w wyniku tego stanu rzeczy może domagać się zapłaty tzw. kary umownej, czyli specjalnego odszkodowania za niewywiązanie się z umowy.
W większości wypadków strony dążące do zabezpieczenia swoich interesów określają w umowie, w jaki sposób powinno dojść do zrekompensowania doznanych strat. Dlatego też nierzadko wśród przedsiębiorców pojawia się problem zaliczania kary umownej do kosztów lub przychodów z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.
Kara umowna jako koszt uzyskania przychodu
Zgodnie z obowiązującymi przepisami kara umowna jest formą naprawienia szkody powstałej na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zlecenia. Zwykle przybiera ona formę wpłaty pewnej kwoty na rzecz poszkodowanego przedsiębiorcy.
Trzeba mieć jednak świadomość, że na podstawie kary umownej strona zobowiązana do wykonania danego zadania nie zostanie zwolniona z jego realizacji. Czy jednak koszty związane z koniecznością zapłaty kary umownej można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu? Zgodnie z ustawami o podatkach PIT oraz CIT, za koszty podatkowe uznaje się wydatki, które podatnik ponosi po to, aby uzyskać przychód lub też zabezpieczyć jego źródło.
Teoretycznie przyjmuje się, że wydatki związane z karami umownymi nie mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, ponieważ ewentualne dopełnienie warunków umowy spowodowałoby uwolnienie się od tych wydatków. W praktyce jednak sądy rozpatrują indywidualnie każdy zgłoszony do nich przypadek odnoszący się do tych kwestii.
W orzecznictwie podkreśla się, że niemożność zaliczenia kar umownych do kosztów uzyskania przychodów odnosi się głównie do kar powstałych na skutek wadliwości sprzedawanych towarów lub świadczonych usług, a także do kar za zwłokę w naprawieniu tych wad lub zamianie wadliwego towaru na poprawnie działający.
Kwalifikowanie kar umownych do wydatków firmowych zależy zatem głównie od przyczyny powstania danej kary. Jeśli zatem jest ona związana na przykład z nieterminowym wykonaniem zlecenia, w takim wypadku istnieje możliwość zaliczenia tej kary do wydatków ponoszonych w celu uzyskania przychodów. Z kolei w przypadku wadliwego wykonania robót, nawet jeśli bezpośredni wykonawca nie ponosi winy, ponieważ korzystał z wadliwych surowców dostarczonych mu przez inną firmę, zobowiązany jest do zapłaty kary umownej, którą nie można później wliczyć do kosztów uzyskania przychodu.
Kara umowna jako przychód działalności
W obowiązującym ustawodawstwie kategoria przychodów nie została jednoznacznie zdefiniowana. Na ogół wychodzi się z założenia, że są to różne majątkowe przysporzenia, mające trwały charakter, których faktyczne uzyskanie rodzi konieczność zapłaty podatku dochodowego. Katalog tych przychodów w ustawie o CIT ma jedynie charakter przykładowy, co oznacza, że nie wymieniono tam wszystkich możliwych przypadków takich przysporzeń. Co więcej, do przychodów wynikających z działalności gospodarczej, zalicza się także należne przychody, których jeszcze nie uzyskał dany podmiot, wyłączając wartość udzielonych bonifikat, skont oraz towarów, które uległy zwróceniu.
Ponieważ zakres przysporzeń firmowych jest bardzo szeroki, w większości wypadków uznaje się, że w przychód uzyskany przez przedsiębiorcę można zaliczyć również zapłaconą karę umowną. Należy jednak przy tym zwrócić uwagę na datę powstania przychodu pochodzącego z kary umownej. Ogółem rzecz biorąc, przychód z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej powstaje w dniu wydania sprzedanej rzeczy, całkowitego lub częściowego zrealizowania usługi, lub wyzbycia się prawa majątkowego, najpóźniej w dniu uregulowania należności lub wystawienia faktury.
Wspomniane zasady nie znajdują jednak swojego zastosowania w przypadku określania daty powstania przychodu pochodzącego z kar umownych, ponieważ z reguły nie jest ono związane ani ze zbywaniem praw majątkowych, ani z wydaniem rzeczy, ani z całkowitym czy też częściowym wykonaniem usługi. W przypadku kar umownych datą powstania przychodu jest dzień otrzymania zapłaty. Wykorzystuje się przy tym reguły tzw. metody kasowej, powodującej zaistnienie przychodu w momencie opłacenia danej należności. Przychody powstałe na skutek opłacenia kar umownych powstaje zatem wraz z zapłatą kary.
Podsumowanie
Należy stwierdzić, że kara umowna niemal w każdej sytuacji stanowi przychód danej firmy, którego powstanie następuje wraz z otrzymaniem należności. Nieco inaczej natomiast rzecz ma się z możliwością ich zaliczenia do kosztów uzyskania przychodu. W praktyce jest to bowiem możliwe tylko w przypadku powstania kary na skutek nieterminowego wykonania warunków umowy. Nie dotyczy to natomiast przypadków wadliwości towarów czy usług, nawet jeśli ich powstanie nie było związane z bezpośrednią działalnością przedsiębiorcy.