W systemie ewidencji księgowej różnych firm na szczególną uwagę zasługują konta analityczne oraz konta syntetyczne. Pierwsze z nich często określa się mianem kont pomocniczych, drugie natomiast to konta główne. Jeśli wziąć pod uwagę konta syntetyczne, należy mieć świadomość, że swym zasięgiem obejmują one rozmaite konta wynikowe i bilansowe wchodzące w skład zakładowych planów kont.
Dzięki nim firmy zyskują możliwość realizowania księgowej ewidencji dotyczących operacji gospodarczych przy wykorzystaniu tzw. sum zbiorczych. Trzeba jednak przy tym uwzględniać regułę podwójnego zapisu, która mówi o tym, że każdą operację należy zaksięgować na przeciwległych stronach przynajmniej dwóch kont księgowych.
Charakterystyka kont syntetycznych
W kontach syntetycznych zawiera się różne zbiorcze zapisy operacji odnoszących się do wszystkich zespołów środków gospodarczych wraz z wyszczególnieniem źródeł ich pochodzenia.
Za ich pomocą uzyskuje się pewne dane, które następnie umieszcza się w rozmaitych sprawozdaniach księgowych, w tym także w bilansie. Wśród tych kont wymienia się przede wszystkim rozrachunki z dostawcami i odbiorcami, a także towary, kasa i materiały.
Dokonując księgowania w ramach ewidencji syntetycznej należy wziąć pod uwagę pewną prawidłowość mówiącą o tym, że całokształt wszystkich obrotów dotyczących różnych kont syntetycznych zapisanych na stronie Wn musi pokrywać się z sumą obrotów wyszczególnioną po stronie Ma odnoszącej się do tych kont. Oprócz tego sumie sald kredytowych zapisanych po jednej stronie powinna odpowiadać dokładnie ta sama suma sald debetowych zapisanych po drugiej stronie (innymi słowy, pomiędzy lewą i prawą stroną powinna istnieć równowartość kwot).
Dzięki kontom księgi głównej zyskuje się informacje o różnych zdarzeniach gospodarczych, do których doszło w firmie w danym przedziale czasowym. Informacje te mają z reguły dość ogólny charakter.
Charakterystyka kont analitycznych
Konta pomocnicze doprecyzowują dane zaczerpnięte z kont głównych.
Ewidencję analityczną cechuje wykonywanie w oparciu o porządek systematyczny, stanowi ona bowiem swego rodzaju „podkonto” względem konta głównego.
Konta analityczne są zatem jednym z elementów wchodzących w skład kont syntetycznych. Najważniejsze powiązanie pomiędzy oboma rodzajami kont tkwi w regule powtórzenia zapisu. A zatem każdy wpis dokonany na koncie analitycznym jest tożsamy z zapisem widniejącym na koncie syntetycznym. O ile jednak ewidencję syntetyczną prowadzi się, bazując na zasadzie podwójnego zapisu, o tyle do prowadzenia konta analitycznego wystarczy wykonanie zapisu jednostronnego.
Jeśli chodzi o ewidencję analityczną, dotyczy ona głównie dysponowanych przez firmę środków trwałych, a także wartości prawnych i niematerialnych wraz z dotyczącymi ich umorzeniami oraz odpisami amortyzacyjnymi. Konta takie wykorzystuje się również w rozrachunkach z klientami oraz dostawcami, a także z pracownikami. Za ich pomocą dokumentuje się również sprzedaż towarów i usług lub ich zakup, operacje gotówkowe, jak również związane z nimi koszty.
Jak w praktyce funkcjonują konta syntetyczne oraz analityczne?
Poprawność prowadzenia obu rodzajów kont w gruncie rzeczy uzależniona jest od łącznego spełnienia kilku najważniejszych wymagań. Chodzi tutaj głównie o to, aby obroty na stronie Wn konta syntetycznego pokrywały się z obrotami na stronie Wn kont analitycznych. Ponadto także obroty strony Ma na koncie syntetycznym muszą równać się obrotom na stronie Ma kont analitycznych.
Taka sama zasada odnosi się do sald Wn oraz Ma kont syntetycznych, które powinny stanowić równowartość odpowiednich sald kont analitycznych. Realizacja wspomnianych warunków dowodzi prawidłowości prowadzenia ewidencji księgowej.
Aby się jednak upewnić w tej kwestii, należy jeszcze sporządzić zestawienie sald oraz obrotów kont analitycznych przyporządkowanych danemu kontu syntetycznemu.
Plany kont
Wszystkie konta księgowe służące do ewidencjonowania przez firmę dokonywanych operacji gospodarczych muszą być wyszczególnione w tzw. zakładowym planie kont.
Pod tym pojęciem kryje się zazwyczaj odpowiednio uporządkowany wykaz symboli oraz nazw kont wykorzystywanych w celu ewidencjonowania przez przedsiębiorstwo różnych zdarzeń gospodarczych, a także aktywów i pasywów pozostających do dyspozycji firmy. Plany kont mogą zostać stworzone samodzielnie lub na podstawie dostępnych w Internecie wzorów. Sporządzanie planów kont należy do obowiązków głównego księgowego, a jego zatwierdzaniem zajmuje się kierownik firmy.
W zakładowym planie kont trzeba przede wszystkim zawrzeć takie elementy, jak wyszczególnienie kont syntetycznych, reguły tworzenia kont pomocniczych, indywidualne sposoby sporządzania ewidencji analitycznej, jak również metody wyceniania majątku oraz realizowania odpisów amortyzacyjnych środków trwałych wraz z konkretnymi wartościami prawnymi oraz niematerialnymi, które pozostają w posiadaniu przedsiębiorstwa jako zakładu prowadzącego działalność gospodarczą.